De Melkbrouwerij in Lettele

De Melkbrouwerij

In Lettele, vlakbij Deventer, staat de melkbrouwerij van Rick en Arjuna Huis in ’t Veld. Op deze biologische melkveehouderij produceren zij niet alleen natuurinclusief melk, ze hebben er ook kippen, een paar varkens, een moestuin en houtwallen met vruchten en noten. De melk, yoghurt, kefir, karnemelk en roomboter maken zij zelf en verkopen dit aan huis en via biowinkels. Daarnaast neemt de coöperatie Eko Holland een deel af als biologische melk in bulk.  

Maatregelen 

Op de Melkbrouwerij houden Rick en Arjuna vijftig Maas- Rijn- IJssel (MIJ) koeien. Deze vijftig koeien worden extensief gehouden; er is ongeveer 1 hectare per koe beschikbaar. De koeien kunnen het hele jaar door zelf kiezen of ze naar buiten willen. Het ras MRIJ komt van oorsprong uit de regio, is robuust en is daarnaast ook een dubbeldoelkoe. De kalfjes die niet nodig zijn om de kudde in stand te houden worden doorverkocht aan de biologische runderboerderij Eco-fields.  

Alle koeien hebben hun hoorns nog. Hoorns spelen een rol binnen de thermoregulatie en het metabolisme. De koeien kunnen ook meer hun natuurlijk gedrag uiten. De stal is ruim waardoor conflicten tussen koeien niet tot verwondingen leidt. Daarnaast is de stal open en uitgevoerd als een heuvelstal met strooisel. De koeien staan op een dikke laag strooisel dat continue wordt aangevuld. De mest en urine wordt gemengd in het stro. De mest die hiermee ontstaat is hoog in organische stof. Na het composteren brengen ze dit op het land, wat bodemleven en weidevogels bevordert.  

Het land van Rick en Arjuna bestaat enkel uit grasland. Een deel hiervan is al 40 jaar niet omgeploegd en permanent kruidenrijk grasland. Dit brengt voordelen met zich mee; meer bodemleven, hogere organische stof, koolstofvastlegging en weinig benodigde arbeid. 

Melkveehouderij in het landschap 

Rick en Arjuna willen meer dan alleen biologisch en natuurinclusief melk produceren. Ze willen de biodiversiteit bevorderen, de stad en maatschappij betrekken en van educatie voorzien. Maar ze willen vooral een mooier landschap. Ze streven naar het herstel van een kleinschalig natuurlandschap met meer ruimte voor biodiversiteit. Samen met MTD-landschapsarchitecten hebben zij het plan Melk en Noot gemaakt; de combinatie van eetbare houtwallen, diverse bedrijfsvoering en stripbegrazing van hun grasland. Om dit plan te kunnen realiseren is het idee eerst op papier uitgewerkt. Met hun ingezonden idee hebben ze de prijsvraag van Brood en Spelen gewonnen, waardoor de ontwikkeling van hun ideeën met geld en kennis worden ondersteund. 

Inmiddels is er één hectare aan houtwal beplant, voornamelijk op plekken waar vroeger ook al houtwallen stonden. In deze wallen staan verschillende eetbare soorten, sommige voor mens, andere voor de dieren. De houtwallen worden op deze manier multifunctioneel ingezet. De biodiversiteit wordt bevorderd, het landschap aangekleed, burgers betrokken, dieren van mineralen en schaduw voorzien en de bomen en struiken brengen ecosysteemdiensten voor de boer.  

Daarnaast heeft Rick samen met twee anderen uit het dorp een proeftuin agroforestry opgezet. Op dit stukje land zijn rijen hazelaars en walnoot aangeplant in combinatie met kruidenrijk grasland. Hierop kunnen de kalfjes grazen, zoals te zien is op de foto hieronder.  

In de toekomst is de ambitie om nog diverser en breder te worden. De melkbrouwerij is dan niet enkel een brouwerij voor melk, maar er worden ook andere dieren gehouden en is er ruimte voor plantaardige productie. De combinatie van deze verscheidene landbouw wordt gebruikt om speciale producten te maken zoals notenboter of vruchtenkefir. Ook deze kunnen dan lokaal worden afgezet.  

Verdere ontwikkeling vraagt om moeilijke beslissingen 

De toekomstideeën voor de melkbrouwerij zijn vooruitstrevend en op papier erg mooi, maar de weg naar natuurinclusief is er niet één zonder hobbels. De motivatie en plannen ontbreken niet, maar de uitvoerbaarheid blijkt af en toe lastig. Zo is er op de hoge zandgronden van Lettele sinds 2017 een flink watertekort. Goede organische stof en bomen kunnen dit probleem deels oplossen; maar door tegenvallende regen redden veel soorten in de houtwal het niet. Hierdoor komt het morele dilemma om wel of niet te investeren in een beregeningssysteem. Het is een grote investering en het rijmt niet goed met het lage-input systeem dat ze proberen te creëren. Maar als de komende jaren de droogte blijft aanhouden, komt de houdbaarheid van het bedrijf ook in gevaar.   

Ook binnen het korte keten initiatief van de melkbrouwerij zijn er hobbels. Om rendement te halen uit vooruitstrevende natuurinclusieve landbouw wordt vaak aangedragen een boerderijwinkel te starten en eigen korte ketens op te zetten. Echter, een onderscheidend product maken waar de consument meer voor wil betalen is best lastig. De prijs die nu voor de melk, boter en yoghurt wordt gevraagd is niet veel hoger dan de kostprijs. Die loopt aardig op wanneer je kleinschalig producten maakt. Meer onderscheidend zijn of een grotere afzet is daarom een belangrijk ontwikkelingspunt bij het behalen van een beter verdienmodel.  

Boer en burger 

Het betrekken van burgers is ook een belangrijk speerpunt binnen de bedrijfsvoering: samen met de maatschappij werken aan een biodivers en mooi landschap. De melkbrouwerij gebruikt land van Land van ons om op te boeren. Land van ons is een coöperatie die landbouwgrond in heel Nederland wil kopen met behulp van burgers en deze inzetten voor natuurinclusieve, biodiversiteit bevorderende landbouw. Burgers worden in dit project medegrondeigenaar in ruil voor geld en kunnen dit eventueel later ook weer verkopen. Op deze manier hoopt Land van ons op structurele verbetering, dat niet afhankelijk is van kortzichtig landbouwbeleid of winstoogmerk van boeren.   

Daarnaast heeft de boerderij een ledensysteem van ongeveer honderd gezinnen, die naast de melk ook eieren en varkensvlees kopen, en fruit en noten uit de houtwal mogen komen plukken.