Soorten, functies en producten

18 januari 2024

Boomsoorten

Agroforestrysystemen of voedselbossen hebben een grotere variëteit in bomen en struiken, gewassen en dieren dan conventionele landbouwsystemen. Hierdoor is de keuze voor soorten extra complex, want bomen en struiken hebben allemaal andere functies. En ze gaan niet altijd even goed samen.

Het doel en ideaal is dat bomen en struiken een positief effect hebben op andere begroeiing, gewassen of dieren. Een win-win situatie. Daarnaast moet een plant of boom natuurlijk passen bij de bodem, het klimaat en de specifieke zon/wind/watercondities op een locatie.

Hierbij zijn onder andere de volgende vragen belangrijk om te stellen:

Hoeveel waarde hecht je aan de producten t.o.v. ecosysteemdiensten? Denk hierbij aan biodiversiteit, bodemverbetering, stikstofbinding, mineralen, waterhuishouding. Is hier ook een win-win mogelijk?
Hoeveel arbeid (teelt/verzorging) heeft een soort nodig?
Wat is de invloed van een plant op de bodem? Het is belangrijk dat de boom, struik of plant de bodem verbetert en positieve interacties aangaat met omringende bomen en gewassen.
Hoe passen de bomen en struiken in de bloeiboog? Belangrijk dat er het hele jaar voedsel is voor insecten. Check hiervoor het artikel over drachtplanten van The Pollinators.
Wat brengt het op?
Past de plant/boom/struik bij de grondsoort? Bij het klimaat? Bij de specifieke omstandigheden (zon/wind/water)?
Past de soort in de gelaagdheid van het systeem? Vooral in een voedselbos is het belangrijk om soorten uit alle lagen te kiezen

Veel gekozen boomsoorten die het goed doen in Nederland zijn:

Hazelaar (vroege bloeier, diepe worteling, droogtegevoelig, zuurgevoelig)
Els (vroege bloeier, stikstofbinder, water tolerant)
Wilgen (vroege bloeier, geschikt voor veevoer, water tolerant, snelle groeier
Sleedoorn (vroege bloeier, goed voor vogels)
Walnoot (vorstgevoelig, kalkminnend). Lees meer over walnotenteelt
Meidoorn (goed voor insecten en vogels)
Linde (late bloeier, brengt mineralen in systeem, goed voor insecten, geschikt voor consumptie)

Functies van bomen, struiken en dieren

Een voedselbos of agroforesterysysteem is een adaptief systeem. Iedere plant of elk dier vervult meerdere functies en elke belangrijke functie wordt ondersteund door meerdere elementen. Zo zorgt een appelboom onder andere voor appels, maar biedt ook voedsel voor insecten en vogels en geeft beschutting voor andere planten. Hieronder zijn de functies van bomen en struiken in kaart gebracht.

Ook dieren hebben elk hun eigen functie in een systeem of hebben voordeel van combinatie met bomen en struiken (zie afbeelding).

Enkele voorbeelden:

Kippen – kunnen de grond ‘omploegen’ en bemesten.
Koeien – voederbomen leveren extra micronutriënten voor koeien
Varkens – doen het goed in een bos en zorgen voor extra inkomsten (vlees)
Indische loopeend – natuurlijke vijand voor plaagsoorten

De keuze voor combinatie van dieren en bomen moet goed op elkaar afgestemd worden. Dieren (zoals schapen en geiten) kunnen ook te veel van een boom eten, waardoor de boom dood gaat. Anderzijds zijn sommige bomen giftig voor dieren. Hier een link naar meer informatie over het combineren van schapen en bomen. De afwegingen die gemaakt worden gelden ook voor andere grazers en browsers.

Zie voor meer informatie de powerpoint van het Louis Bolk Instituut van 31 januari 2019.

Zie ook de factsheet van de WUR over het vergroten van biodiversiteit in de landbouw door agroforestry en hun verkenning naar de effecten van agroforestry op waterhuishouding en functionele agrobiodiversiteit.

In de brochure voederbomen in de landbouw geschreven door het Louis Bolk Instituut worden handreikingen gegeven voor de praktijk om voederbomen op een vernieuwende manier te integreren op een modern landbouwbedrijf. Deze brochure is onderdeel van het Praktijknetwerk Voederbomen en Multifunctioneel Landgebruik.